5. Sınıf Türkçe Ses Bilgisi

Son hecesinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunan iki heceli sözcükler ünlüyle başlayan bir ek aldığında son hecedeki dar ünlü düşer. Bu ses olayına “ünlü düşmesi” denir. Örneğin “boyun” sözcüğüne “-um” eki getirildiğinde sözcük, “boyunum” şeklinde değil, “boynum” şeklinde yazılır.

Buna göre,

“Dur yolcu!(I) Bilmeden gelip bastığın

Bu toprak, bir devrin(II) battığı yerdir.

Eğil de kulak ver, bu sessiz yığın (III)

Bir vatan kalbinin (IV) attığı yerdir.”

dizelerinde numaralanmış sözcüklerin hangisinde ünlü düşmesi vardır?

Türkçede düz-geniş ünlülerle (a,e) biten fiilere “-yor” eki getirildiğinde, fiilin sonundaki düz-geniş ünlüler daralarak “ı, i, u, ü” ünlülerine dönüşür. Bu ses olayına “ünlü daralması” denir.

Aşağıdaki cümlelerde altı çizili fiillerden hangisine “-yor” eki getirilirse fiilde ünlü daralması meydana gelmez?

“ŞEHİR” sözcüğünü oluşturan kutular, aşağıdakilerin
hangisinde verilen ekle birleştirilirse okla gösterilen
“İ” kutusunun sözcükten atılması gerekir?

Süreksiz sert ünsüzlerle (p, ç, t, k) biten bir sözcüğe, ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde sözcüğün sonundaki sert ünsüz yumuşar. Bu ses olayına “ünsüz yumuşaması” ya da “ünsüz değişimi” denir. Örneğin “börek” sözcüğüne “-i” eki getirildiğinde sözcüğün sonundaki “k” sesi “ğ”ye dönüşür (böreği).

Bu açıklamaya göre “kitap” sözcüğüne aşağıdaki eklerden hangisi getirilirse sözcükte ünsüz yumuşaması meydana gelir?

Süreksiz sert ünsüzlerden (p, ç, t, k) biriyle biten bazı tek heceli sözcüklerden sonra ünlü ile başlayan bir ek geldiğinde ünsüz yumuşaması meydana gelmez. Örneğin “tip” sözcüğüne “-in” eki getirilince “p” sesi “b”ye dönüşmez (tipin).

Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi bu açıklamaya örnek olamaz?

Türkçede sert ünsüzlerden (f, s, t, k, ç, ş, h, p) biriyle biten bir sözcüğe “c, d, g” yumuşak ünsüzleri ile başlayan bir ek geldiğinde ekin başındaki “c” sesi “ç”ye; “d” sesi “t”ye; “g” sesi ise “k”ye dönüşür yani “c, d, g” sesleri sertleşir. Bu ses olayına “ünsüz benzeşmesi” ya da “ünsüz sertleşmesi” denir.

Buna göre aşağıdaki sözcüklerden hangisi “-ce/-ca” ekini alırsa ünsüz benzeşmesi meydana gelmez?

Yabancı dillerden dilimize giren bazı sözcükler ünlüyle başlayan ek aldığında ya da “etmek, olmak” gibi fiillerle birleştiğinde sözcüğün sonundaki ünsüzden bir tane
daha türer. Bu ses olayına “ünsüz türemesi” denir. Örneğin “hat” sözcüğü “ı” ekini alınca “hattı” şeklinde yazılır. Burada “t” ünsüzü türemiştir.

Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi bu açıklamaya örnek olamaz?

Bu topraktan (I) biriydi Adı Orhan Veli’ydi Elleri dost omzunda (II) Yaşamak kaderiydi.

Bu dizelerde numaralanmış sözcüklerde yer alan ses olayları aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

Sorardım sırrını (I) hiç düşünmeden; Bu fani gönlümün (II) sevinci (III) neden? Beni günden güne meğer genç eden Daima değişen (IV) maceralarmış!

Bu dizelerdeki numaralanmış sözcüklerle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

Seni boydan boya sevmişim.

Ta Edirne’ye kadar Kars’tan (I)

Taşını, toprağını, yiğidini (II)

Fırsat buldukça övmüşüm.

Bu dizelerde numaralanmış sözcüklerde yer alan ses olayları aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde ünsüz türemesi vardır?

Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde yay ayraç içinde verilen ses olayı yoktur?